…Λαμποκοπάει ἀνάσταση τὸ περιβόλι,
κάθε πουλὶ ὀνειρεύεται πὼς εἶναι ἀηδόνι,
μονάχα πέφτει ἀπὸ τὰ ὕψη σου σὰ βόλι
τὸ μαργαριταρένιο στάλαμα, καὶ ―ὢ πόνοι―!
ὅλων κορῶνα τοὺς φορεῖ τὸ δροσοβόλι,
ὅλα τὸ γάργαρο νερὸ τὰ μπαλσαμώνει·
γιατί σ᾿ ἐμᾶς ἡ θεία τῶν ὅλων καλωσύνη
γίνεται λάβωμα κι ἀρρώστια καὶ καμίνι;
Πόσο σκληρὰ χτυπάει τὸ βόλι τὸ δικό σου!
Κανέν᾿ αὐτὶ ψηλά, κανένα μάτι ἐμπρός μας.
Ζοῦμε στὸν ἴσκιο σου, ἕνας κόσμος ὁ κορμός σου,
τὸ στέμμα σου οὐρανὸς μὲ τ᾿ ἄστρα· ὁ οὐρανός μας.
Θεὸς ἀλύπητος ἂν εἶσαι, φανερώσου.
Ἂν ὄχι, γνέψε μας, καὶ μία γαλήνη δός μας,
καὶ μὴ σκοτώνῃς μας ἀγάλια ἀγάλια, ἢ δρᾶμε
καὶ ρῖξε μας νεροποντὴ μὲ μιᾶς νὰ πᾶμε!
Ὦ Φοινικιά, μᾶς ἔσπειρεν ἐδῶ ἕνα χέρι,
καὶ θὰ ξαναπλωθῇ, καὶ θὰ μᾶς ξερριζώσῃ,
καὶ θὰ πεθάνουμε· τὸ κῦμα καὶ τ᾿ ἀγέρι
καὶ τὸ νερὸ ἀνελεήμονα θὰ μᾶς σαρώσῃ,
καὶ δὲ θὰ κλάψῃ μας τ᾿ ὁλόανθο καλοκαῖρι,
κ᾿ ἡ πλατιὰ πλάση τὸ χαμό μας δὲ θὰ νιώσῃ,
καὶ κάτου ἀπὸ τοῦ ἴσκιου σου τὰ μάγια πάλι
θ᾿ ἀναστηθῇ μοσκόπνοη μιὰ βλάστηση ἄλλη.
Καὶ μήτε θὰ βρεθῇ γιὰ μᾶς κανένα μνῆμα
τοῦ διάβα μας τὸ φάντασμα νὰ συγκρατήσῃ·
μονάχα ὁλόφωτο τριγύρω σου ἕνα ντύμα
μὲ νέα μία λάμψη ἀχάλαστη θὰ σὲ στολίσῃ,
καὶ θὰ εἶναι ἡ σκέψη μας κι ὁ λόγος μας καὶ ἡ ρίμα.
Καὶ θὰ φανῆς ἐσὺ στὴν ξαφνισμένη χτίση
σὰν ἕνα χρυσοπράσινο καινούριο ἀστέρι.
Καὶ μήτ᾿ ἐσύ, μήτε κανεὶς δὲ θὰ μᾶς ξέρῃ…
Συζητώντας στη χθεσινή μας συνάντηση για την «καθαρή ποίηση», όπως την όρισε ο Βαλερύ, ο λόγος μας έβγαλε σ’ ένα ίσως παραγνωρισμένο -όχι παρνασσιακής αλλά συμβολιστικής πνοής- ποίημα του Κωστή Παλαμά που συγκεντρώνει αρκετά από τα χαρακτηριστικά της «καθαρής ποίησης», τη «Φοινικιά». Προσωπικά, κάθε φορά που θέλω να θυμηθώ τα θεμέλια της νεοελληνικής ποίησης γυρνάω σ΄αυτό το ποίημα, το οποίο συνεχίζει και αναβιώνει τη δύναμη του Σολωμικού λυρισμού. Κάθε ανάγνωση και μια νέα αναδιάταξη του κόσμου της σκέψης και των συναισθημάτων, με άλλα λόγια ένας λόγος ρυθμικός, μια μουσική διέγερση της ψυχής αυτός ο «ασταθής» 13 σύλλαβος. που ρέει ακατάπαυστα. Κι η «Φοινικιά» είναι η Ιδέα, ενώ τα λουλούδια που μιλούν είναι οι άνθρωποι του στοχασμού, οι ποιητές που ζουν πάντοτε κάτω από τον ίσκιο της. Για το Νάσο Βαγενά: «Η “Φοινικιά” είναι το τελειότερο ποίημα του Παλαμά, το αποκορύφωμα της ποιητικής του τέχνης· έργο τόσο ολοκληρωμένο, ώστε να μην μπορεί να παραβληθεί με αυτό κανένα άλλο παλαμικό ποίημα: το δεύτερο σε καλλιτεχνική αξία ποίημα του Παλαμά (Ο τάφος) βρίσκεται σε πολύ μεγαλύτερη απόσταση από αυτήν απ’ ό,τι το αντίστοιχο ενός άλλου ποιητή από το καλύτερό του έργο, ενώ τα λιγότερο επιτυχημένα παλαμικά ποιήματα (σ’ αυτά θα περιλάμβανα και τη Φλογέρα του Βασιλιά και τον Δωδεκάλογο του Γύφτου) υπολείπονται τόσο, που ν’ απορεί κανείς πώς γράφτηκαν από τον ίδιο άνθρωπο». Την άποψη ότι το αποκορύφωμα της ποιητικής τέχνης του Παλαμά είναι το σύντομο συνθετικό ποίημα «Φοινικιά» φαίνεται να ασπάζονται οι περισσότεροι σημερινοί αναγνώστες της παλαμικής ποίησης. Πράγματι, στο ποίημα αυτό αναπτύσσονται και συνδυάζονται με τρόπο ανεπανάληπτο για τον ίδιο τον Παλαμά ο συμβολισμός, η μουσικότητα και η στιχουργική δεξιοτεχνία. Αποτέλεσμα είναι η πιο ολοκληρωμένη και η πιο επιτυχημένη ίσως συμβολιστική έκφραση της ελληνικής ποίησης.
Διαβάστε ολόκληρο το ποίημα: Φοινικιά (Γράφτηκε το 1900, συμπεριλήφθηκε στη συλλογή Ασάλευτη Ζωή το 1904).
Προτεινόμενες Προσεγγίσεις:
1) Μίμης Σουλιώτης, Το Βήμα, 28/01/2001
2) Ευριπίδης Γαραντούδης, Ελευθεροτυπία, 24/10/2003.
3) Νάσος Βαγενάς, Το Βήμα, 16/03/2003. (Ενδιαφέρουσα σύγκριση Παλαμά -Καβάφη)
