Ρεαλιστική γραφή: Το διήγημα κινείται στο χώρο του ρεαλισμού. Η ρεαλιστική αφήγηση δημιουργεί το δραστικό συγκινησιακό αποτέλεσμα, καθώς ο παντογνώστης αφηγητής παρατηρεί τον ήρωά του να υπομένει αγόγγυστα τα βάσανά του σε όλο τον κύκλο της ζωής του.
Εθισμός στην υπακοή και τη θυματοποίηση : Ο Αλιόσα, μέχρι τέλους, είναι δέσμιος της φυσικής και της κοινωνικής του αδυναμίας. Γι’ αυτό γίνεται αντικείμενο εκμετάλλευσης τόσο από τους αφέντες του, όσο και από τους οικείους του. Εθίζεται στο να θεωρεί καθήκον του την αποδοχή της εκμετάλλευσής του. Ούτε ο έρωτας δεν καθίσταται δύναμη ικανή να ανατρέψει την παθητική στάση και την τυφλή υπακοή απέναντι σε όσους τον εξουσιάζουν. Εμφανίζεται αδύναμος για αυτογνωσία και για ενεργητική στάση ζωής.
Ήρωας: ένα πρόσωπο – σύμβολο: Η προσοχή του αναγνώστη δεν επικεντρώνεται έτσι στην ψυχολογία του ήρωα, ούτε στις κοινωνικές συνθήκες αλλά, όπως φαίνεται στον «Αλιόσα», σε έναν τρόπο ζωής ή σε μιαν ανθρώπινη ιδιότητα. Αυτά τα χαρακτηριστικά δίνουν στα σύντομα διηγήματα του Τολστόι μια παραβολική χροιά που συμβαδίζει με το ηθικό τους περιεχόμενο. Ο συγγραφέας μιμείται, άλλωστε, αυτή την εποχή τις παραβολικές ιστορίες της βίβλου γράφοντας διδακτικά παραμύθια με στόχο τον ηθικό παραδειγματισμό.
Αναδεικνύεται η ηθική πρόταση του Τολστόι: Στα πεζογραφήματα του Τολστόι η απεικόνιση της πραγματικότητας στηρίζεται σε ένα είδος «κριτικού» ρεαλισμού, που συγκροτείται με βάση μια ηθική πίστη(Damian Grant, Ρεαλισμός, μτφ. Ιουλιέττα Ράλλη-Καίτη Χατζηδήμου, Αθήνα, εκδ. Ερμής, 1972, σσ. 108-109). Η περιγραφή, δηλαδή, των διαφόρων κοινωνικών προβλημάτων δεν στοχεύει τόσο στον κοινωνικό προβληματισμό όσο στην προβολή ενός θρησκευτικού και ηθικού προτύπου ζωής. To πρότυπο αυτό εξάλλου, της χριστιανικής αυταπάρνησης και καρτερίας, όπως παρουσιάζεται στον «Aλιόσα» και σε άλλα διηγήματα, αποτέλεσε την πολιτική πρόταση του Τολστόι για την υπέρβαση των ταξικών αντιθέσεων και των κοινωνικών προβλημάτων της τσαρικής Ρωσίας. Πρόκειται για ένα είδος ουτοπικού σοσιαλισμού, που προπαγάνδιζε συστηματικά ο συγγραφέας τα τελευταία χρόνια της ζωής του, σύμφωνα με το οποίο η κοινωνική αλλαγή δεν μπορεί να επιτευχθεί με τη βίαιη ανατροπή του παλαιού καθεστώτος αλλά με την προσωπική ηθική βελτίωση του ανθρώπου.
Οι ήρωες των διηγημάτων του Τολστόι: απλοί χωρικοί της προεπαναστατικής Ρωσίας (χωρίς κοινωνικά και πολιτικά διακαιώματα, ταλαιπωρημένοι από την αμάθεια και τη φτώχεια, που τους οδηγεί στην ηθική εξαθλίωση, δες: οικογένεια Αλιόσα). Αντιπαραθέτοντας τη φυσική ζωή των απλών χωρικών στην ιδιοτέλεια, την πλεονεξία και τον ατομικισμό των ανώτερων κοινωνικών τάξεων, ο Τολστόι υποδεικνύει ως παραδείγματα αρετής και ευτυχίας ακόμα και «προβληματικές» μορφές ζωής, όπως είναι η ζωή του Αλιόσα.
Η παθητικότητα του Αλιόσα, «η οποία θα μπορούσε να εκληφθεί και ως συνέπεια κάποιας μορφής παθολογικής υστέρησης»(Τάκης Καγιαλής, ΝΕΛ), προβάλλεται από τον συγγραφέα ως μια κατάσταση «αρχέγονης αγαθοσύνης» και αρμονίας του ανθρώπου με τη φύση, στους νόμους της οποίας είναι παραδομένος με απόλυτη εμπιστοσύνη –ακόμα και στο νόμο του θανάτου, που γίνεται δεκτός χωρίς να αναστατώνει, ως φυσική κατάληξη του ανθρώπου. Οι ποικίλες απεικονίσεις του γαλήνιου θανάτου των απλών χωρικών στο έργο του Τολστόι, εξάλλου, αντιπαρατίθενται στον αγωνιώδη θάνατο των ανθρώπων της ανώτερης τάξης και αποκαλύπτουν ένα «ματεριαλιστικό» και «πανθεϊστικό», όπως έχει χαρακτηριστεί, όραμα για τον κόσμο. Στη βάση του οράματος αυτού επισημαίνουμε, ωστόσο, την έντονη υπαρξιακή αγωνία του συγγραφέα: ο Αλιόσα την ώρα του θανάτου του «ξαφνιάστηκε με κάτι» γιατί, όπως σημειώνεται σε επιστολή του Τολστόι για το θάνατο του αδελφού του Νικολάι,«κατάλαβε πως πήγαινε στο μηδέν».
Τολστόι Vs Ντοστογιέφσκι: Συγκρίνοντας τους δύο μεγάλους Ρώσους, ο Μιχαήλ Μπαχτίν υποστηρίζει ότι τα μυθιστορήματα του Ντοστογιέφσκι διέπονται από βαθιά αντικειμενικότητα, που στηρίζεται στο «πολυφωνικό τους σχέδιο». Σύμφωνα με αυτό, οι ήρωες δεν αποτελούν εκδήλωση μιας παγιωμένης πραγματικότητας, ούτε ενεργούν μέσα στα όρια τής από πριν καθορισμένης εικόνας τους από τον συγγραφέα, όπως συμβαίνει στο έργο του Τολστόι. Ο «πολυφωνικός» ρεαλισμός του Ντοστογιέφσκι, υποστηρίζει ο Μπαχτίν, προσπαθεί να δει πώς ο κόσμος παρουσιάζεται στον ήρωα και πώς διαμορφώνεται η συνείδησή του δίπλα σε άλλες συνειδήσεις, μεταξύ των οποίων και του συγγραφέα. Αντίθετα, ο ρεαλισμός του Τολστόι είναι «μονολιθικά μονολογικός», αφού «η άποψη του ήρωα (εκεί όπου μας αποκαλύπτεται από τον συγγραφέα) εμφανίζεται πάντα ως αντικείμενο, προκειμένου να εξυπηρετήσει την άποψη του συγγραφέα».
Αναδεικνύεται η ηθική πρόταση του Τολστόι: Στα πεζογραφήματα του Τολστόι η απεικόνιση της πραγματικότητας στηρίζεται σε ένα είδος «κριτικού» ρεαλισμού, που συγκροτείται με βάση μια ηθική πίστη (Damian Grant, Ρεαλισμός, μτφ. Ιουλιέττα Ράλλη-Καίτη Χατζηδήμου, Αθήνα, εκδ. Ερμής, 1972, σσ. 108-109). Η περιγραφή, δηλαδή, των διαφόρων κοινωνικών προβλημάτων δεν στοχεύει τόσο στον κοινωνικό προβληματισμό όσο στην προβολή ενός θρησκευτικού και ηθικού προτύπου ζωής. To πρότυπο αυτό εξάλλου, της χριστιανικής αυταπάρνησης και καρτερίας, όπως παρουσιάζεται στον «Aλιόσα» και σε άλλα διηγήματα, αποτέλεσε την πολιτική πρόταση του Τολστόι για την υπέρβαση των ταξικών αντιθέσεων και των κοινωνικών προβλημάτων της τσαρικής Ρωσίας. Πρόκειται για ένα είδος ουτοπικού σοσιαλισμού, που προπαγάνδιζε συστηματικά ο συγγραφέας τα τελευταία χρόνια της ζωής του, σύμφωνα με το οποίο η κοινωνική αλλαγή δεν μπορεί να επιτευχθεί με τη βίαιη ανατροπή του παλαιού καθεστώτος αλλά με την προσωπική ηθική βελτίωση του ανθρώπου.
Τολστόι Vs Ντοστογιέφσκι: Συγκρίνοντας τους δύο μεγάλους Ρώσους, ο Μιχαήλ Μπαχτίν υποστηρίζει ότι τα μυθιστορήματα του Ντοστογιέφσκι διέπονται από βαθιά αντικειμενικότητα, που στηρίζεται στο «πολυφωνικό τους σχέδιο». Σύμφωνα με αυτό, οι ήρωες δεν αποτελούν εκδήλωση μιας παγιωμένης πραγματικότητας, ούτε ενεργούν μέσα στα όρια τής από πριν καθορισμένης εικόνας τους από τον συγγραφέα, όπως συμβαίνει στο έργο του Τολστόι. Ο «πολυφωνικός» ρεαλισμός του Ντοστογιέφσκι, υποστηρίζει ο Μπαχτίν, προσπαθεί να δει πώς ο κόσμος παρουσιάζεται στον ήρωα και πώς διαμορφώνεται η συνείδησή του δίπλα σε άλλες συνειδήσεις, μεταξύ των οποίων και του συγγραφέα. Αντίθετα, ο ρεαλισμός του Τολστόι είναι «μονολιθικά μονολογικός», αφού «η άποψη του ήρωα (εκεί όπου μας αποκαλύπτεται από τον συγγραφέα) εμφανίζεται πάντα ως αντικείμενο, προκειμένου να εξυπηρετήσει την άποψη του συγγραφέα».
.){kind=link}