«Στην εποχή της κρίσης η ποίηση μπορεί να παίξει έναν ρόλο «πολιτικής της καθημερινής ζωής» πιστεύει ο Νάνος Βαλαωρίτης. «Διότι και οι ποιητές έχουμε ανάγκη να ενωθούμε με όλους όσοι αντιστέκονται σ’ αυτό το σύστημα που πνίγει την πολιτική, οικονομική και υπαρξιακή μας υπόσταση». Προσοχή όμως: ο Βαλαωρίτης δεν μιλά για «στράτευση» («διότι αυτό θα σήμαινε υποταγή της προσωπικής αισθητικής σε κομματικές επιταγές») αλλά για «révolte»: δηλαδή για «μια στάση κοινωνικής κριτικής, προσωπική ή συλλογική μέσα από μικρές, ανεξάρτητες ομάδες». Γι’ αυτό και επιμένει ότι σε τέτοιες εποχές «η ποίηση οφείλει να μην είναι ναρκισσιστική αλλά να αποτείνεται στον έξω κόσμο, με ενδιάμεσο φυσικά τον μέσα κόσμο, τη γλωσσική επεξεργασία δηλαδή, που διαφοροποιεί το ποίημα από ένα άρθρο ή ένα μανιφέστο». Χαρακτηριστική η καινούργια του συλλογή «Ουρανός χρώμα βανίλιας» (εκδ. Αγκυρα). Εδώ διαβάζει κανείς το ομότιτλο ποίημα του 2007 εμπνευσμένο από την Πάρνηθα που «ολόκληρη / πισώπλατα καιγότανε». Εδώ και το «Κυνηγώντας τον άνεμο» του 2005 για τα κύματα των διαδηλωτών, τους οποίους καλεί σε εγρήγορση: «Μην ολισθήσετε και σεις/ ανήμποροι να συγκεκριμενοποιηθείτε/ προς την αλυσοδεμένη συμπαιγνία».Διανύοντας την τέταρτη άνοιξή του, άλλαξε όπως μού εξηγούσε, το ποιητικό του ύφος «που το λέγαν σκοτεινό», αφήνοντας πίσω του τους πειραματισμούς με την παράλληλη γραφή, την ενδοκειμενική αυτοαναφορικότητα, την υπαρξιακή παραμυθολογία, το καρναβαλίστικο πνεύμα, τον λετρισμό, την οπτική ποίηση, τον μετα-υπερρεαλισμό, τον γλωσσοκεντρισμό κ.ά. «Είμαι ιδιότυπος αλλά θέλω να είμαι και προσιτός. Αρχισα λοιπόν να καλλιεργώ μια ποίηση που την ονομάζω μετα-ρεαλιστική. Προέρχεται από την κλασική πρωτοπορία (φουτουρισμό, ντανταϊσμό, υπερρεαλισμό…), δεν αποκλείει τη φαντασία, είναι όμως πιο “ελαφρά” διότι μεσολαβεί το στοιχείο του χιούμορ. Κι έτσι γίνεται ευρύτερα αναγνώσιμη στην εποχή μας που είναι και η εποχή της ψηφιακής επανάστασης – η εποχή του μεγάλου καινοτόμου Στιβ Τζομπς ο οποίος μεταμόρφωσε όχι μόνο την καθημερινότητά μας αλλά και την ιστορία του κόσμου». Ο Βαλαωρίτης δηλώνει εθισμένος στο Mac εδώ και 25 χρόνια. «Μέσα απ’ αυτό ενημερώνομαι για όλα. Ωστόσο πολλοί Ελληνες αρνούνται να υποκύψουν στην τεχνολογία. Δεν καταλαβαίνουν ότι μπορεί έτσι να διατηρούν την ιδιομορφία τους αλλά χάνουν το βασικότερο: την επαφή με τον κόσμο».
«Δεν περιλαμβάνομαι ως φαίνεται/ στον στενό κατάλογο εκείνων/ απ’ τον οποίο θα εκλεγούν/ οι εκλέκτορες των προκριθέντων…». Είναι ένας στίχος του Νάνου Βαλαωρίτη, γραμμένος στα 82 του το 2003 από τη συλλογή «Γραμματοκιβώτιον ανεπίδοτων επιστολών» (Υψιλον). Στίχος αυτοσαρκαστικός και ειρωνικός για το κατεστημένο στο οποίο ποτέ δεν ανήκε. Αυτός ο τελευταίος της μεγάλης γενιάς των ποιητών που σημάδεψαν τον ελληνικό 20ό αιώνα, γιορτάζει τώρα τα 90 του παραμένοντας κορυφαίος εκπρόσωπος της καλλιτεχνικής πρωτοπορίας και εξακολουθώντας να «δίνει τη μάχη της διαρκούς αμφιβολίας, του διαρκούς πειραματισμού και της διαρκούς κατανίκησης της νωθρότητας». Ιδιαίτερα παραγωγικός από το 2004 που εγκαταστάθηκε οριστικά στην Ελλάδα, εμφανίζεται τελευταίως σαν τζίνι μέσα από ποιήματα που αντανακλούν την σκοτεινή επικαιρότητα, μέσα από αιρετικά εικαστικά έργα και σχέδια, μέσα από μια ριζοσπαστική αρθρογραφία στα έντυπα της free press αλλά και στη «Μοντ» ή τη «Λιμπερασιόν»! Και τώρα, αυτός ο φίλος του Εμπειρίκου, συνομιλητής του Αντρέ Μπρετόν και μεταφραστής καθοριστικός το ’60 για τη διάδοση του σεφερικού έργου στον αγγλοσαξονικό κόσμο, αυτός ο καθηγητής Συγκριτικής Λογοτεχνίας στο Πανεπιστήμιο του Σαν Φρανσίσκο που έφερε θαλασσοταραχή στα προδικτατορικά ελληνικά γράμματα με το αντιδογματικό περιοδικό «Πάλι» (1963-1967), αυτός ο νεαρός με τα άσπρα μαλλιά και τον υπερρεαλιστικό οίστρο, έρχεται να υπερασπιστεί τον ρόλο της ποίησης σε χαλεπούς καιρούς.
«Αυτό που βιώνουμε», μου έλεγε προχθές, «μοιάζει με τον αντισημιτισμό. Είμαστε κυνηγημένοι ως χώρα, ως κοινωνία, ως νεολαία. Οπως οι παρίες. Σε τέτοιες συνθήκες, η ποίηση μπορεί να μας βοηθήσει να επανακτήσουμε την υπόστασή μας». Ο ίδιος πάντως δοκίμασε και τον δρόμο της καθαρόαιμης πολιτικής με τους Οικολόγους Πράσινους στις εκλογές του 2007 ως επικεφαλής στο ψηφοδέλτιο Επικρατείας. «Είχα αγανακτήσει με τις πυρκαγιές και με τη φοβερή ανικανότητα των Αρχών να τις αντιμετωπίσουν κι έτσι το αποφάσισα. Ομως από όλη αυτή την περιπέτεια είδα ότι η ενεργός πολιτική διαφθείρει. Διότι είτε σε κομματιάζουν φθονεροί φίλοι ή αντίπαλοι είτε αναγκάζεσαι εσύ να κάνεις συμβιβασμούς». Δεν θα το ξαναεπιχειρήσει λοιπόν αλλά θα συνεχίσει να υπονομεύει με τα αντισυμβατικά γραπτά του το πνεύμα της συντήρησης, όπου κι αν είναι κρυμμένο. Δεν είναι τυχαίο ότι προχθές από εκείνον πήρε συνέντευξη το BBC για την κρίση. Ούτε είναι τυχαίο ότι σε ανύποπτο χρόνο ο Βαλαωρίτης είχε ορίσει την Ελλάδα ως «ένα αντιφατικό φαινόμενο με έντονα υπερρεαλιστικό χαρακτήρα».
Αξίζει γι’ αυτό να θυμηθούμε ένα από τα πιο αντιπροσωπευτικά σχέδιά του, όπου πάνω σε κολόνες ιωνικού ρυθμού που έχουν γείρει βλέπει κανείς έναν όγκο τυλιγμένο με δίχτυα, να τις συνθλίβει. Είναι «το βάρος της σημερινής μας εποχής πάνω στην αρχαιότητα» διαβάζουμε στη βάση της εικόνας ενώ στην κορυφή ξεπροβάλλει από τα δίχτυα η φράση «I dream therefore I exist»… Ονειρεύομαι, άρα υπάρχω!»
(Από το άρθρο της Μικέλλας Χαρτουλάρη στο «Βιβλιοδρόμιο» των σημερινών «Νέων»)
Διαβάστε και την παρουσίαση του ποιητή από τον Χάρη Βλαβιανό, επίσης, στα «Νέα» με τίτλο: «Πιστεύω σ΄ έναν άνθρωπο αποφυλακισμένο».
