«Σαραμάγκου» σημαίνει αγριοράπανο και ήταν το παρατσούκλι της οικογένειάς του που έγινε επίθετο – ειδική παραγγελία θα έλεγε κανείς για να αποδώσει την ιδιοσυγκρασία αυτού του συγγραφέα, του οποίου τα μυθιστορήματα – λ.χ. Το «Κατά Ιησούν Ευαγγέλιο», η «Σπηλιά», το «Περί τυφλότητος», το «Περί φωτίσεως» – ήταν πολιτικές αλληγορίες. Εχοντας μπει αρκετά αργοπορημένα στα χωράφια της λογοτεχνίας, στα 55 του το 1977, ο Ζοζέ Σαραμάγκου δεν έπαψε από τότε να δίνει στον βολεμένο δυτικό άνθρωπο το μέτρο της κοινωνικής εγρήγορσης. Και τώρα, μέσα από το «Τελευταίο τετράδιο», μας ταρακουνάει υπογραμμίζοντας ότι «το πρόβλημα στις σύγχρονες κοινωνίες δεν είναι η δικαιοσύνη αλλά οι δικαστές που την εφαρμόζουν».Απόδειξη, η αποπομπή από το δικαστικό σώμα του «θαρραλέου και τίμιου» ισπανού δικαστή Μπαλτάσαρ Γκαρθόν, που συγκρούστηκε με τα κατάλοιπα του φρανκισμού όταν δεν υπέκυψε στη λήθη και ζήτησε την παραπομπή σε δίκη του χιλιανού δικτάτορα Πινοτσέτ και την έρευνα των εγκλημάτων πολέμου του Φράνκο και ακόμη 44 συνεργατών του, προκειμένου να δικαιωθούν τα θύματά του.
Ο Σαραμάγκου σχολιάζει εδώ και άλλες αδικίες: τις ευθύνες των κτηνοτροφικών βιομηχανιών και των φαρμακευτικών εταιρειών για την επιδείνωση της παγκόσμιας δημόσιας υγείας με αφορμή τη γρίπη των χοίρων• την αναλγησία των πλούσιων Αϊτινών που δεν έβαλαν το χέρι στην τσέπη για τα θύματα του σεισμού• τη σφαγή των αμάχων Τσοτσίλ στην περιοχή Τσιάπας από τους μεξικανούς παραστρατιωτικούς που κυνηγούσαν τους Ζαπατίστας• το τείχος που ύψωσαν οι ασφαλιστικές εταιρείες στο μεταρρυθμιστικό πρόγραμμα του Ομπάμα για την ανακούφιση 45 εκατομμυρίων Βορειοαμερικανών που δεν καλύπτονται από το σύστημα υγείας και φυσικά τις αυθαιρεσίες «αυτού του πράγματος», του Μπερλουσκόνι!» (Μ. Χαρτουλάρη στα «Νέα») [youtube=http://www.youtube.com/watch?v=OekQf5OHUkc&w=425&h=350]
Και:
«Η διαφωνία είναι ένα από τα δικαιώματα που λείπουν από τη Διακήρυξη των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Το άλλο, είναι το δικαίωμα στην αιρετική άποψη». Τα λόγια αυτά ανήκουν σε έναν 87χρονο που ποτέ δεν παραδόθηκε στην αμείλικτη πραγματικότητα και δεν έχασε το κουράγιο του μπροστά σε καμία διάψευση συλλογικών οραμάτων, σε καμία ματαίωση ελπίδων και σε καμία νίκη του συστήματος της εξουσίας. Είναι ο πορτογάλος νομπελίστας Ζοζέ Σαραμάγκου, στο «Τελευταίο τετράδιο», ένα εξομολογητικό βιβλίο που γεμίζει τον αναγνώστη ορμή και πίστη ότι ακόμη και οι ηττημένοι των ισχυρών μπορούν να κάνουν τη γη να γυρίσει. Πρόκειται για ένα σύνολο 123 εξαιρετικά διορατικών και αιχμηρών σχολίων για πρόσωπα και πράγματα γενικότερου ενδιαφέροντος, που έγραψε στο μπλογκ του με αγανάκτηση και ειρωνεία, με σοφία, συμπόνια και χιούμορ, τους τελευταίους μήνες της ζωής του, από τον Μάρτιο του 2009 έως τον Ιούνιο του 2010 (Εκδ. Καστανιώτης, μτφ. Αθηνά Ψυλλιά). Η τελευταία καταχώριση (2/6/2010) είναι ένα μήνυμα ευγνωμοσύνης γι’ αυτούς που επιμένουν αγωνιστικά: «Ευχαριστώ Μάνκελ». Αφορά τον σουηδό συγγραφέα αστυνομικών μπεστ σέλερ Χένινγκ Μάνκελ, που έβαλε σε κίνδυνο τη ζωή του συμμετέχοντας πέρσι στον Στολίσκο της Ειρήνης με την ανθρωπιστική βοήθεια για τους αποκλεισμένους Παλαιστίνιους της Γάζας – μια επιχείρηση που είχε θύματα αφού οι Ισραηλινοί επιτέθηκαν στα καράβια για να τα εμποδίσουν να προσεγγίσουν την ακτή.
Ταγμένος στο πλευρό των απανταχού αδικημένων της εποχής μας, ο Σαραμάγκου δεν είχε ποτέ τις αυταπάτες των ρομαντικών. Γι’ αυτό και τα δύο «Τετράδιά» του έχουν τόσο ενδιαφέρον. Αυτές τις ημέρες, λ.χ., που η δημιουργία παλαιστινιακού κράτους ξανασκάλωσε στον ΟΗΕ, αξίζει να παρατηρήσουμε ότι το 2009 έγραφε στο μπλογκ του (16/6) πως οι άποικοι συνιστούν «το μεγαλύτερο εμπόδιο στην ειρήνη και στην αναγνώριση του δικαιώματος των Παλαιστινίων σε ένα ανεξάρτητο και βιώσιμο κράτος». Είναι οι 500.000 Ισραηλινοί που ζουν στους 200 περίπου «νόμιμους» ή «παράνομους» οικισμούς που έχει εγκρίνει επίσημα ή ανεπίσημα η κυβέρνηση του Τελ Αβίβ στη Δυτική Οχθη του Ιορδάνη – στον θεωρούμενο δηλαδή ως εθνικό χώρο του παλαιστινιακού λαού.
Εναν χρόνο αργότερα, οι παρατηρήσεις του Σαραμάγκου παραμένουν ανατριχιαστικά επίκαιρες για ολόκληρη την οικουμένη, για την Πορτογαλία και για την Ελλάδα, που λες και της κλείνει το μάτι, όταν: καταγγέλλει την ανεργία που προκύπτει από την κρίση, ως «έγκλημα εναντίον της ανθρωπότητας». Γράφει συγκεκριμένα στις 10/11/2009 ότι «εγκλήματα εναντίον της ανθρωπότητας δεν είναι μόνο οι γενοκτονίες, τα στρατόπεδα θανάτου, τα βασανιστήρια, οι λιμοί που προκαλούνται εσκεμμένα, οι μαζικές επιμολύνσεις, οι εξευτελισμοί ως μέθοδος καταστολής της ταυτότητας των θυμάτων. Είναι επίσης αυτό που οι χρηματοπιστωτικές και οικονομικές εξουσίες με την ενεργή ή σιωπηρή συμμετοχή των κυβερνήσεων διέπραξαν εν ψυχρώ εναντίον εκατομμυρίων ανθρώπων σε όλον τον κόσμο, που απειλούνται να χάσουν ό,τι τους έχει απομείνει, το σπίτι και τις οικονομίες τους, αφού έχουν χάσει τη μοναδική και συχνά ισχνή πηγή εισοδήματός τους, δηλαδή τη δουλειά τους».
Απαξιώνει παράλληλα το κυρίαρχο πολιτικό σύστημα στις δυτικές δημοκρατίες σημειώνοντας: «Ο νεοφιλελευθερισμός είναι ένας νέος απολυταρχισμός μεταμφιεσμένος σε δημοκρατία από την οποία διατηρούνται μόνο τα προσχήματα. Το εμπορικό κέντρο είναι το σύμβολο αυτού του νέου κόσμου»….
Και αποδεικνύεται προφητικός σχετικά με την ανάδυση νέων χώρων ζύμωσης ιδεών, όταν στις 7/4/2009 σημειώνει: «Παλιά η νοοτροπία μιας κοινωνίας διαμορφωνόταν σε μια μεγάλη επιφάνεια που ονομαζόταν “καθεδρικός ναός”. Σήμερα διαμορφώνεται σε μια άλλη μεγάλη επιφάνεια που ονομάζεται “εμπορικό κέντρο”. Τώρα με την κρίση όμως; Μήπως θα επιστρέψουμε στην πλατεία ή στο πανεπιστήμιο;».
«Σαραμάγκου» σημαίνει αγριοράπανο και ήταν το παρατσούκλι της οικογένειάς του που έγινε επίθετο – ειδική παραγγελία θα έλεγε κανείς για να αποδώσει την ιδιοσυγκρασία αυτού του συγγραφέα, του οποίου τα μυθιστορήματα – λ.χ. Το «Κατά Ιησούν Ευαγγέλιο», η «Σπηλιά», το «Περί τυφλότητος», το «Περί φωτίσεως» – ήταν πολιτικές αλληγορίες. Εχοντας μπει αρκετά αργοπορημένα στα χωράφια της λογοτεχνίας, στα 55 του το 1977, ο Ζοζέ Σαραμάγκου δεν έπαψε από τότε να δίνει στον βολεμένο δυτικό άνθρωπο το μέτρο της κοινωνικής εγρήγορσης. Και τώρα, μέσα από το «Τελευταίο τετράδιο», μας ταρακουνάει υπογραμμίζοντας ότι «το πρόβλημα στις σύγχρονες κοινωνίες δεν είναι η δικαιοσύνη αλλά οι δικαστές που την εφαρμόζουν».
«Η διαφωνία είναι ένα από τα δικαιώματα που λείπουν από τη Διακήρυξη των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Το άλλο, είναι το δικαίωμα στην αιρετική άποψη». Τα λόγια αυτά ανήκουν σε έναν 87χρονο που ποτέ δεν παραδόθηκε στην αμείλικτη πραγματικότητα και δεν έχασε το κουράγιο του μπροστά σε καμία διάψευση συλλογικών οραμάτων, σε καμία ματαίωση ελπίδων και σε καμία νίκη του συστήματος της εξουσίας. Είναι ο πορτογάλος νομπελίστας Ζοζέ Σαραμάγκου, στο «Τελευταίο τετράδιο», ένα εξομολογητικό βιβλίο που γεμίζει τον αναγνώστη ορμή και πίστη ότι ακόμη και οι ηττημένοι των ισχυρών μπορούν να κάνουν τη γη να γυρίσει. Πρόκειται για ένα σύνολο 123 εξαιρετικά διορατικών και αιχμηρών σχολίων για πρόσωπα και πράγματα γενικότερου ενδιαφέροντος, που έγραψε στο μπλογκ του με αγανάκτηση και ειρωνεία, με σοφία, συμπόνια και χιούμορ, τους τελευταίους μήνες της ζωής του, από τον Μάρτιο του 2009 έως τον Ιούνιο του 2010 (Εκδ. Καστανιώτης, μτφ. Αθηνά Ψυλλιά). Η τελευταία καταχώριση (2/6/2010) είναι ένα μήνυμα ευγνωμοσύνης γι’ αυτούς που επιμένουν αγωνιστικά: «Ευχαριστώ Μάνκελ». Αφορά τον σουηδό συγγραφέα αστυνομικών μπεστ σέλερ Χένινγκ Μάνκελ, που έβαλε σε κίνδυνο τη ζωή του συμμετέχοντας πέρσι στον Στολίσκο της Ειρήνης με την ανθρωπιστική βοήθεια για τους αποκλεισμένους Παλαιστίνιους της Γάζας – μια επιχείρηση που είχε θύματα αφού οι Ισραηλινοί επιτέθηκαν στα καράβια για να τα εμποδίσουν να προσεγγίσουν την ακτή.
