Τολμηρές αλήθειες για το παρόν και το μέλλον εκφράζονται κατά καιρούς από σημαντικούς λογοτέχνες. Τις περισσότερες φορές οι επισημάνσεις τους παραπέμπουν σε οξυδερκείς αναλύσεις – προβλέψεις οι οποίες επιβεβαιώνονται δραματικά λαμβάνοντας το χαρακτήρα της προφητείας: «…Ανάμεσα όμως στις κουβέντες για τον εαυτό τους, για την τέχνη και τους τρόπους της, οι συγγραφείς μιλούν για τον κόσμο μας. Εκφράζουν απόψεις και παρατηρήσεις, εκθέτουν προβληματισμούς, διατυπώνουν λύσεις ή ελπίδες με ευαισθησία, χιούμορ, κατανόηση. Πολλές συνεντεύξεις είναι συνδεδεμένες με την επικαιρότητα της εποχής τους και λειτουργούν ως τεκμήρια που μαρτυρούν την ιστορία και την ιδιαιτερότητα ενός τόπου και ενός χρόνου, τις ανησυχίες ενός λαού ή μιας εποχής. Εντυπωσιακή παραμένει η θαυμαστή οξυδέρκεια πολλών απαντήσεων – που κάποτε, από τη χρονική απόσταση του παρόντος, φαίνονται προφητικές. Σταχυολογήσαμε μερικές, από τους τόμους συνεντεύξεων που κυκλοφορούν.
Τεχνοκρατία και παγκοσμιοποίηση (προφητικά;)
Επανειλημμένα μου δόθηκε η ευκαιρία, χωρίς να είμαι καθόλου μελλοντολόγος, να εκφράσω τους φόβους μου ή μάλλον τη βεβαιότητά μου για τον καινούργιο Μεσαίωνα που μας έρχεται [η συνέντευξη είναι του 1977] και που δεν οφείλεται μόνο στην τεχνοκρατία, αλλά γενικά στην αποβλακωτική ομαδοποίηση των ανθρώπων που σημειώνεται στις ημέρες μας και στην καθυπόταξή τους σε δοσμένες, ανεξέλεγκτες αρχές. Είναι κάτι που ίσως διαρκέσει πολύ. Οπωσδήποτε, όμως, όχι επ’ άπειρον. Δεν είναι δυνατόν. Οι “λευκοφόροι” [οι “λευκοφόροι την διάνοιαν”, οι αθώοι] θα επανέλθουν. Διαφορετικά η ζωή δεν θα είχε κανένα νόημα.
Οδυσσέας Ελύτης (1911-1996), έλληνας νομπελίστας ποιητής
Στον τόμο: Οδυσσέας Ελύτης, «Συν τοις άλλοις. 37 συνεντεύξεις», Ύψιλον, 2011
Πόλεμοι και χρέος
Μέσα στα τελευταία είκοσι χρόνια [η συνέντευξη είναι του 1962], ο κόσμος έχει συσσωρεύσει υστερία – αγωνία για τυχόν τρίτο πόλεμο, γραφειοκρατική τυραννία και υστερία από το χαρτομάνι. Η τεράστια και αδιαμφισβήτητη απώλεια ελευθεριών, όπως ίσχυαν το 1900, είναι ένα αναντίρρητο γεγονός. Έχουμε δει την αποτελεσματικότητα τυραννικών καθεστώτων να αυξάνεται με γεωμετρική πρόοδο. Αυτό αποτελεί λόγο συνεχούς ανησυχίας. Οι πόλεμοι γίνονται για να δημιουργείται χρέος. Υποθέτω πως υπάρχει η δυνατότητα αποστολής διαστημικών δορυφόρων καθώς και άλλοι τρόποι για να δημιουργείται χρέος.
Έζρα Πάουντ (1885-1972), αμερικανός συγγραφέας
Στον τόμο: Φίλιπ Γκούρεβιτς (επιμ.), «Η τέχνη της γραφής ΙΙ. 7 μεγάλοι συγγραφείς αποκαλύπτουν τα μυστικά της τέχνης τους στο “Paris Review”», μετάφραση Μαρίνα Τουλγαρίδου, Τόπος, 2011
Θρησκεία και λογοτεχνία
Η θρησκεία είναι πρώτη λογοτεχνία της ανθρωπότητας. Ας πάρουμε το Ευαγγέλιο των Χριστουγέννων: στη φάτνη το βρέφος, η Παναγία, ο Ιωσήφ, οι βοσκοί, τα αστέρια. Είναι η πιο υψηλή λογοτεχνία που μπορεί να υπάρξει ποτέ, έτσι δεν είναι; Κι αυτό που η θρησκεία και η λογοτεχνία έχουν κοινό είναι -πιστεύω εγώ- ότι για να υπάρξουν πρέπει να πιστέψεις σε αυτές. Στα μαθηματικά δεν χρειάζεται να πιστεύει κανείς, αλλά στη θρησκεία και στη λογοτεχνία ναι. Για μένα το να πιστεύω σε κάτι προϋποθέτει μια ικανότητα, είναι σαν αυτό που λέμε «μουσικό αυτί». Δεν έχουν όλοι μουσικό αυτί, άλλος έχει καλύτερο, άλλος χειρότερο. Φυσικά πρέπει, μπορεί κανείς να εξασκήσει, να εκπαιδεύσει το μουσικό του αυτί.
Μάρτιν Βάλζερ (1927), γερμανός συγγραφέας
Στον τόμο: Ανταίος Χρυσοστομίδης, «Οι κεραίες της εποχής μου. Ταξιδεύοντας με 33 διάσημους συγγραφείς σ’ ένα δωμάτιο», Καστανιώτης, 2012
Ατομικά δικαιώματα και μειονότητες
Χρειάζεται να εστιάζουμε στη διαδικασία της ενσωμάτωσης προς όφελος ολόκληρης της κοινωνίας. Η εκκίνηση για εμένα προσωπικά είναι τα ανθρώπινα και πολιτικά δικαιώματα. Αυτά ισχύουν για όλους, όχι οι κουλτούρες. Η απόδοση υπηκοότητας, για παράδειγμα, που συνεπάγεται ορισμένες υποχρεώσεις: εκπαίδευση και εκμάθηση της γλώσσας. Από την άλλη, οφείλουμε να αποδεχτούμε το Ισλάμ ως ευρωπαϊκή θρησκεία και να μην το αντιμετωπίζουμε σαν κουλτούρα ή ξένη θρησκεία. Κάτι τέτοιο σημαίνει ότι αποδεχόμαστε, για παράδειγμα, την ανέγερση τζαμιών. Αλλά μόνο επειδή η θρησκευτική έκφραση ανήκει στα ατομικά -και όχι στα συλλογικά- δικαιώματα. Δεν υπάρχει ανάγκη να δημιουργήσουμε καινούργιους νόμους που θα αναφέρονται ειδικά στο Ισλάμ. Δεν έχουμε ανάγκη από μειονότητες, που διαιρούν την κοινωνία σε πολίτες δύο τάξεων ή δύο ταχυτήτων.
Ολιβιέ Ρουά (1949), γάλλος μελετητής του πολιτικού Ισλάμ
Στον τόμο: Δημήτρης Δουλγερίδης, «Δεύτερη ανάγνωση. Οι συνεντεύξεις, εκτός από το έργο τους», Πόλις, 2012
Σεξ και ελευθερίες
Ο κόσμος σοκάρεται ακόμη άμα του μιλάς για διάφορες μορφές σεξουαλικότητας. Κι έχει ενδιαφέρον να σοκάρεις του ανθρώπους. Μπορείς πολύ εύκολα και γρήγορα να τους σοκάρεις [από ότι στο παρελθόν]. … Ποιο είναι το τίμημα που πληρώσαμε γι’ αυτή την αλλαγή, πώς λειτουργεί όλη αυτή η διαδικασία. Όταν μεγάλωνα οι άνθρωποι δεν είχαν τις σεξουαλικές σχέσεις που επιθυμούσαν. Τώρα αποδεικνύεται πως μπορείς να έχεις όσο σεξ θέλεις. Μήπως όμως μένουν σήμερα έξω από τις σχέσεις η τρυφερότητα, η στοργή, η συνέχεια, η ασφάλεια; Για να κερδίζεις μερικά πράγματα, συνήθως θυσιάζεις κάποια άλλα. Ως συγγραφέα αυτό που με ενδιαφέρει περισσότερο είναι τα πράγματα που θυσιάσαμε γι’ αυτές τις ελευθερίες.
Χανίφ Κιουρέισι (1954), βρετανός συγγραφέας πακιστανικής καταγωγής
Στον τόμο: Ανταίος Χρυσοστομίδης, «Οι κεραίες της εποχής μου. Ταξιδεύοντας με 33 διάσημους συγγραφείς σ’ ένα δωμάτιο», Καστανιώτης, 2012
Τέχνη και σύγχυση στη σύγχρονη πόλη
Ο όγκος των εκτιμήσεων που καλείται κανείς να κάνει [στη σύγχρονη πόλη] εξαρτάται από τη δεκτικότητα του παρατηρητή. Αν κάποιος είναι πολύ δεκτικός, τότε ο αριθμός των απόψεων που πρέπει να διαμορφώσει φτάνει σε τρομακτικά ύψη. Τι πιστεύετε για το τάδε, για το δείνα, για το Βιετνάμ, για την πολεοδομία, για τους δρόμους ταχείας κυκλοφορίας, για την αποκομιδή των απορριμμάτων, για τη δημοκρατία, για τον Πλάτωνα, για την ποπ αρτ, για το κοινωνικό κράτος, για τον αναλφαβητισμό σε μια «κοινωνία των μαζών»; Αναρωτιέμαι αν θα υπάρξει ποτέ αρκετή ηρεμία στον σύγχρονο κόσμο ώστε οι συνθήκες να επιτρέψουν στους Γουόρντσγουορθ του καιρού μας να αναθυμηθούν οτιδήποτε. Νιώθω ότι η τέχνη συνδέεται κατά κάποιον τρόπο με την επίτευξη της ακινησίας στην καρδιά του χάους. Μιας ακινησίας που χαρακτηρίζει επίσης την προσευχή και το μάτι του κυκλώνα. Πιστεύω πως η τέχνη σχετίζεται με την αιχμαλώτιση της προσοχής εν μέσω πανδαιμόνιου.
Σολ Μπέλοου (1915-2005), καναδο-αμερικανός νομπελίστας συγγραφέας
Στον τόμο: Φίλιπ Γκούρεβιτς (επιμ.), «Η τέχνη της γραφής. 10 κορυφαίοι συγγραφείς αποκαλύπτουν τα μυστικά της τέχνης τους στο “Paris Review”», μετάφραση Μαρίνα Τουλγαρίδου, Τόπος, 2010» Αναδημοσίευση του άρθρου της Λαμπρινής Κουζελή από το «Βήμα».
