Πολλές φορές, μαθητές και εκπαιδευτικοί, κριτικοί και φιλόσοφοι, δημιουργοί και αναγνώστες προβληματίζονται για τη σκοπιμότητα ύπαρξης της λογοτεχνίας θέτοντας -κατ’ επανάληψη- το ερώτημα «ποια η αξία της;». Σε ένα παλιότερό του άρθρο, στα «Νέα», ο Μιχ. Μητσός προσπαθεί να απαντήσει στον Ουμπέρτο Έκο, όταν ο τελευταίος θέττει το ίδιο ερώτημα, σταχυολογώντας ενδιαφέρουσες απαντήσεις από διάφορους θεράποντές της:
«Ο Ουμπέρτο Έκο θέτει και προκλητικά φιλοσοφικά ερωτήματα. Όπως: σε τι χρησιμεύει η λογοτεχνία; Όλοι γράφουν. Και μερικές φορές αναρωτιούνται για ποιο λόγο. Η λογοτεχνία, λέει ο Κλάουντιο Μάγκρις, χρησιμεύει στο να υποδεικνύει το νόημα της ζωής εκφράζοντας αξίες με τρόπο έμμεσο, υπόγειο. Η λογοτεχνία δεν κάνει κηρύγματα, δεν έχει τίποτα να διδάξει με άμεσο τρόπο, είναι σε θέση όμως να δείξει, απεικονίζοντας τη ζωή, τι είναι το καλό και το κακό, η γενναιοδωρία και η ευτέλεια, ο έρωτας και το μίσος στην ύπαρξη των ανθρώπων. Με τον τρόπο αυτό επιτελεί, χωρίς να το θέλει, μια μοναδική λειτουργία: μας βοηθά να κοιταζόμαστε στον καθρέφτη και, ενίοτε, να ντρεπόμαστε για τον εαυτό μας.
Η λογοτεχνία χρησιμεύει στο να πωλούνται βιβλία, απαντά αυθόρμητα ο Έρικ Χόμπσμπομ, που έλαβε μέρος μαζί με πολλούς συγγραφείς απ’ όλο τον κόσμο στο Φεστιβάλ Βιβλίου της Μάντοβα. Όμως, αμέσως σοβαρεύεται. Η λογοτεχνία, τονίζει, χρησιμεύει στο να εκφράζει την ανθρώπινη ψυχή. Και για να το κάνει, έχει στη διάθεσή της ένα μοναδικό εργαλείο: τις λέξεις. Ποιες λέξεις; Το ερώτημα είναι δευτερεύον. Σε αντίθεση με τις άλλες τέχνες, η δική της γλώσσα παραμένει αναλλοίωτη στον χρόνο, παρά τις προσπάθειες διαφόρων πρωτοποριών να καταργήσουν γραμματικές, συντακτικά και σημεία στίξης. Προσπάθειες που έχουν όλες αποτύχει.
Η λογοτεχνία, υποστηρίζει ο Ιταλός συγγραφέας Τζουζέπε Ποντίτζα, δεν χρησιμεύει για την επίλυση ούτε πολιτικών ούτε θρησκευτικών προβλημάτων. Υπακούει μόνο στη δύναμη των λέξεων. Και μας βοηθά να κατανοούμε τη ζωή με σφαιρικό τρόπο, τόσο στο επίπεδο των ιδεών όσο και στο επίπεδο των συναισθημάτων.
Η λογοτεχνία που ελκύει τον Σουηδό συγγραφέα Χένινγκ Χάνκελ, ο οποίος διευθύνει και ένα θέατρο στη Μοζαμβίκη, είναι η στρατευμένη, μια λογοτεχνία που χρησιμεύει στο να αποκαλύπτονται τα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας, δηλαδή οι αρρώστιες της κοινωνίας. Αντί να αναλωνόμαστε σε γκρίνιες και αδιέξοδες συζητήσεις, θα πρέπει να υπενθυμίζουμε διαρκώς ότι υπάρχουν σήμερα στον κόσμο ένα δισεκατομμύριο αναλφάβητοι.
Η λογοτεχνία, λέει ο Αμερικανός συγγραφέας Νέιθαν Ήνγκλαντερ, δεν χρησιμεύει ασφαλώς στο να θεραπεύει τον καρκίνο ή να σώζει ζωές. Χρησιμεύει, όμως, στο να κτίζονται κόσμοι.
Για την Αμερικανίδα ανθρωπολόγο Μάρλο Μόργκαν, η οποία επέστρεψε από μια μακρά διαμονή της στην Αυστραλία ενθουσιασμένη με την ικανότητα των Αβοριγίνων να γελούν και να διασκεδάζουν, η λογοτεχνία είναι ένας πολλαπλασιαστής των εμπειριών μας. Η ζωή μας, τόσο σύντομη και τόσο στερημένη, έχει την ευκαιρία με τη λογοτεχνία να γνωρίσει τον κόσμο μέσα από τις εμπειρίες των άλλων. Η λογοτεχνία επιτρέπει όμως και το ταξίδι στον χρόνο, στο παρελθόν και στο μέλλον, πλουτίζοντας έτσι ένα παρόν που είναι συχνά ασήμαντο.
Ίσως η λογοτεχνία να μην είναι τίποτα από τα παραπάνω ή και όλα μαζί. Η εποχή μας δεν ευνοεί τις μεγάλες βεβαιότητες. Ερωτήματα όπως αυτό του Ουμπέρτο Έκο είναι καταδικασμένα να παραμένουν μετέωρα.»
