Άλλη μια ενδιαφέρουσα ιστορική και ιδεολογική – πολιτισμική ανάλυση του φασισμού από τον Αναστάση Βιστωνίτη στο «Βήμα», με αφορμή την παρουσίαση και κριτική του βιβλίου του ιστορικού Ερνστ Νόλτε «Three Faces of Fascism» (1η έκδοση το 1963), όπου «Για πρώτη φορά η εμφάνιση, ο χαρακτήρας και η ιδεολογία του ευρωπαϊκού φασισμού ερμηνεύονταν ως αντίδραση στον μοντερνισμό και όχι απλώς ως διαστρεβλωτική έκφανση του εθνικισμού ή παράγωγο οικονομικών συνθηκών». Παραθέτουμε ένα απόσπασμα:«…Είναι της μόδας οι διάφορες φασιστικές ή ημιφασιστικές ομάδες της Ακροδεξιάς στην Ευρώπη, ακόμη και πολιτικά κόμματα, να χαρακτηρίζονται «μορφώματα», και έτσι δυστυχώς να υποβαθμίζεται ο κίνδυνος που εγκυμονούν για τη δημοκρατία. Για τούτο και δεν γίνονται κατανοητές οι «αντιφάσεις». Για παράδειγμα, ενώ το αιώνιο και αδιάφθορο κράτος (που όταν επιβληθεί, θα «ακινητοποιήσει» την Ιστορία) αποτελεί στόχο κάθε μορφής φασισμού, ο Χίτλερ χρησιμοποίησε τις πλέον σύγχρονες – και για την εποχή του πρωτοπόρες – μορφές πολέμου και έχτισε με μοντέρνα υλικά την αυτοκρατορία του.
Ο φασιστικός ιμπεριαλισμός επίσης είναι τελείως διαφορετικός από τον αντίστοιχο των αστικών δημοκρατιών του παρελθόντος. Αν το κράτος είναι ζωντανός οργανισμός, για να επιζήσει θα πρέπει να τρέφεται – όχι απλώς εκμεταλλευόμενο άλλα κράτη και λαούς, παρά καταπίνοντάς τους. Το έθνος, λοιπόν, και η φυλή είναι το υπόβαθρό του, το οποίο στη φαντασία των φασιστών αποκτά μεταφυσικές διαστάσεις, όπως τις εκφράζει η θεωρία «του χώματος και του αίματος».
Οι στρατιωτικές δικτατορίες μεταχειρίζονται φασιστικά πρότυπα για τον έλεγχο της κοινωνίας, όμως το ιδεολογικό τους υπόβαθρο είναι ή ανύπαρκτο ή γελοίο. Αντίθετα, η θεωρία περί ζωτικού χώρου του Χίτλερ, καθώς και ο ρατσισμός, δεν αποτελεί παρά εφαρμογή των θεωριών του κοινωνικού δαρβινισμού, σύμφωνα με τον οποίο και στην κοινωνία ισχύει ο φυσικός νόμος της επιβίωσης του ισχυρότερου. Γι’ αυτό και «υπάρχουν» ανώτερες και κατώτερες φυλές, επομένως «ελεύθεροι» και «δούλοι».
Υποστηρικτές και συμπαθούντες
Στην Ευρώπη του Μεσοπολέμου οι θεωρίες αυτές ήταν εξαιρετικά δημοφιλείς – και εύρισκαν μεγάλη ανταπόκριση στον γενικό πληθυσμό, αλλά και σε μια διόλου ευκαταφρόνητη μερίδα καλλιτεχνών και διανοουμένων. Ποιος θα φανταζόταν ότι στην Ιταλία ο Φιλίπο Τομάζο Μαρινέτι, ο Γκαμπριέλε Ντ’ Ανούντσιο, ο Κούρτσιο Μαλαπάρτε, ακόμη και ο Λουίτζι Πιραντέλο, θα συντάσσονταν με τον Μουσολίνι; Οτι στη Γαλλία ο Λουί-Φερντινάν Σελίν, ο Πιερ Ντριέ Λα Ροσέλ και ο Ρομπέρ Μπραζιγιάκ θα στέκονταν στο πλευρό του Μοράς και μάλιστα ότι κατά τη διάρκεια της Κατοχής θα γίνονταν δωσίλογοι; Οτι ένας διόλου ασήμαντος συγγραφέας, όπως ο Μπαρές, στην υπόθεση Ντρέιφους θα υποστήριζε πως ο Ντρέιφους είναι ένοχος όχι με βάση τα αποδεικτικά στοιχεία, αλλά μόνο και μόνο επειδή ήταν Εβραίος; Οτι στην Αγγλία ο Τ.Σ. Ελιοτ θα δήλωνε θαυμαστής του Μοράς και υποστηρικτής του αρχηγού των βρετανών φασιστών, Οσβαλντ Μόσλεϊ, και ότι θα προέβαινε σε αντισημιτικά σχόλια στο βιβλίο του «After Strange Gods», το οποίο εκδόθηκε το 1934 και έκτοτε ουδέποτε ανατυπώθηκε; Οτι ένας κορυφαίος ποιητής όπως ο Εζρα Πάουντ θα συνεργαζόταν με το μουσολινικό καθεστώς, θεωρώντας τον Ντούτσε ένα είδος σύγχρονου Σιγισμούνδου Μαλατέστα, και θα πραγματοποιούσε τις επιεικώς απαράδεκτες – κατ’ ουσίαν προδοτικές – εκπομπές του από τον ραδιοφωνικό σταθμό της Ρώμης εναντίον των Συμμάχων, μεσούντος του Πολέμου, όπου απευθύνονταν στους αμερικανούς στρατιώτες και πολίτες αναφωνώντας: «Τα κανόνια σας δεν είναι της δημοκρατίας, αλλά της εβραιοκρατίας», ή «ο πόλεμος αυτός είναι χαμένος για εσάς και τα παιδιά σας» ή πως «ηγέτες σας είναι ο Χίτλερ και ο Μουσολίνι»;
Ο Ελιοτ ήταν μοναρχικός, δεν ήταν φασίστας όπως ο Πάουντ. Για ένα διάστημα, ωστόσο, υπήρξε θαυμαστής του Μουσολίνι, τον οποίο συνέκρινε με τον Κοριολανό, γι’ αυτό και το ποίημά του «Κοριολανός» (πρώτο μέρος της ημιτελούς σύνθεσής του «Θριαμβική πορεία») είναι εμπνευσμένο από την πορεία στη Ρώμη των μελανοχιτώνων του Μουσολίνι για την κατάκτηση της εξουσίας. Στην Αγγλία ο Πέρσι Γουίνταμ Λιούις, ηγετική φυσιογνωμία του βορτισισμού, εξαίρετος στυλίστας και ζωγράφος, θα έγραφε ένα υμνητικό βιβλίο για τον Χίτλερ (ασχέτως του ότι αργότερα έγραψε και ένα άλλο εναντίον του). Ο μεγαλύτερος πεζογράφος της Νορβηγίας, Κνουτ Χάμσουν, θα γινόταν ένθερμος υποστηρικτής του Χίτλερ, θα συνεργαζόταν με τους γερμανούς κατακτητές και μάλιστα το μετάλλιο του βραβείου Νομπέλ θα το χάριζε στον Γκέμπελς. Και, ακόμη χειρότερα, θα παρέμενε αμετανόητος ως τον θάνατό του. Γι’ αυτό και ο Τζορτζ Οργουελ έγραφε ότι το πώς κατάφεραν όλοι αυτοί να χωρέσουν στην ίδια βάρκα είναι ένα μυστήριο.
Εχουν περάσει 32 χρόνια, αλλά θυμάμαι, σαν να ήταν χθες, ότι νεαροί της χουντικής νεολαίας «4η Αυγούστου» περιέφεραν στους δρόμους της Θεσσαλονίκης αφίσα του Πάουντ (ο οποίος είχε πεθάνει την 1η Νοεμβρίου 1972) με τυπωμένη τη φράση «Ο Εζρα Πάουντ πέθανε» και από κάτω «Ο Εζρα Πάουντ γεννήθηκε», στα ιταλικά, καθότι την αφίσα είχαν τυπώσει οι νεοφασίστες της Νάπολης. Αμφίβολο πόσοι από εκείνους είχαν διαβάσει ποιήματά του, όπως είναι αμφίβολο αν τον έχουν διαβάσει και οι νεοφασίστες τού σήμερα – εκτός ίσως από τα δύο φασιστικά «Κάντος» που έγραψε στα ιταλικά, γι’ αυτό και συνεχώς παραπέμπουν στον στίχο του «Ελ Αλαμέιν, ερχόμαστε», προφανώς επειδή ταιριάζει με το γκεμπελικό «θα ξαναγυρίσουμε και η γη θα τρέμει».
Ο πατέρας του Μουσολίνι ήταν αναρχικός. Αναρχικός στην αρχή ήταν και ο ίδιος, και μάλιστα ο πρώτος που μετέφρασε βιβλίο του πρίγκιπα της αναρχίας Πιοτρ Κροπότκιν στα ιταλικά. Από μποέμ, λάτρης της μουσικής, σοσιαλιστής και αναρχοσυνδικαλιστής που υπήρξε στα νιάτα του, όταν και αναδείχθηκε εξαιτίας του αντικληρικαλισμού του και της ιδιότυπης θεωρίας του, η οποία συνδύαζε τις ιδέες του Μπλανκί και του Κροπότκιν με εκείνες του Μαρξ και του Ενγκελς, κατέληξε να γίνει ο πεφυσιωμένος δικτάτορας που ονειρευόταν να ανασυστήσει τη ρωμαϊκή αυτοκρατορία και να καταστήσει τη Μεσόγειο ιταλική λίμνη. Ο Τζορτζ Οργουελ έλεγε πως λίγο πριν από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο όλη η Ευρώπη βρισκόταν κάτω από τον αστερισμό του ολοκληρωτισμού και η μόνη χώρα που είχε στυλώσει τα πόδια εναντίον του ήταν η Μεγάλη Βρετανία. Αυτή η κακή κληρονομιά αταβιστικά μοιάζει να επανέρχεται σήμερα, παρότι, στη Γερμανία τουλάχιστον, τα μέτρα που ελήφθησαν ήταν και παραμένουν δραστικά.
Η μουσική του μίσους
Μετά την πτώση του Τείχους του Βερολίνου και την επανένωση των δύο Γερμανιών, ο ναζισμός φάνηκε ότι επέστρεφε δυναμικά με ενέργειες που προκαλούσαν σοκ. Επιθέσεις, εμπρησμοί και δολοφονίες στο Βερολίνο σε σπίτια μεταναστών, σε καθημερινή βάση, και συνεντεύξεις στην τηλεόραση των νεοναζί που είχαν εξαπολύσει ένα κύμα βίας, το οποίο άρχισε να εξαπλώνεται σε όλη την Ευρώπη.
Οι νεοναζί (όπως και ο ευρωπαϊκός φασισμός στο σύνολό του) δεν διέθεταν πλέον τους θεωρητικούς του παρελθόντος και εκφράζονταν μέσω ροκ και πανκ συγκροτημάτων τα οποία έδιναν συναυλίες με τραγούδια που περιείχαν στίχους απίστευτης αγριότητας, όπως «αν δείτε έναν Τούρκο στο τραμ και σας κοιτάξει περίεργα / ρίξτε του μια γροθιά στο πρόσωπο / και μαχαιρώστε τον δεκαεφτά φορές». Ακουσα να τους τραγουδά ομάδα σκίνχεντ στην Ολλανδία τον Δεκέμβριο του 1991, όταν έκανα έρευνα για την εμφάνιση του νεοφασισμού στην Ευρώπη. Φαντάζομαι ότι τέτοιους είχαν ως πρότυπα δέκα χρόνια αργότερα και οι εγχώριοι μιμητές τους, αντικαθιστώντας, για παράδειγμα, τη λέξη «Τούρκος» με τη λέξη «Αλβανός».
Σήμερα υπάρχει παγκοσμίως πλήθος από ροκ και πανκ συγκροτήματα, τα οποία παίζουν μουσική που ονομάζεται «μουσική του μίσους». Κάποια από αυτά βρίσκονται και στην Ελλάδα, αν και αναπτύχθηκαν περίπου μία δεκαετία μετά την εμφάνιση ανάλογων συγκροτημάτων στον δυτικό κόσμο, με γνωστότερο το Πογκρόμ. (Η λέξη «πογκρόμ» είναι ρωσική και παραπέμπει στον 19ο αιώνα, όταν το πογκρόμ χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά εναντίον των Εβραίων της χώρας.) Από τα δημοφιλέστερα συγκροτήματα νεοναζιστικής μουσικής που εμφανίστηκαν από τη δεκαετία του 1980 και εξής είναι τα γερμανικά Landser και Macht und Ehre, το καναδικό RaΗoWa (συντομογραφία του Racial Holy War – Φυλετικός Ιερός Πόλεμος), το πολωνικό Honor και το ρωσικό Kolovrat. »
