Ένα κατατοπιστικό εισαγωγικό κείμενο στις αρχές της ερμηνευτικής φιλοσοφίας του Ντίλταϋ:
«…Προτείνοντας ότι η ίδια η ζωή είναι ο θεμέλιος λίθος του νοήματος, ο Dilthey άσκησε κριτική και στις δύο αντίπαλες θεωρίες περί βέβαιης γνώσης…, τον ρασιοναλισμό και τον εμπειρισμό. Από τη μία, ο Descartes είχε υποστηρίξει ότι η βέβαια γνώση ενυπάρχει μόνο στις λογικές αρχές του νου. Ο ρασιοναλισμός του, όμως, δεν μπορεί να συλλάβει ορθά την ανθρώπινη εμπειρία της πραγματικότητας, αφού δεν συναντάμε τον κόσμο σαν μια σειρά από αφηρημένα θεωρητικά σχήματα και οι ανθρώπινες σχέσεις δεν ανταποκρίνονται στην αριθμητική βεβαιότητα των μαθηματικών. Από την άλλη, οι εμπειριστές επιστήμονες ισχυρίζονταν ότι αποκτούμε πραγματική γνώση μόνο μέσω μιας πειραματικής μεθόδου με επαληθεύσιμα αποτελέσματα. Η ανθρώπινη ελευθερία, όμως, όπως και τα συναισθήματα, δεν συμμορφώνονται με τους νόμους της φυσικής.
Ο Dilthey έφτασε στο συμπέρασμα ότι τόσο οι ρασιοναλιστές όσο και οι εμπειριστές στοχεύουν σε έναν αφύσικο τρόπο γνώσης. Προϋποθέτουν έναν αξιακά ουδέτερο, απρόσωπο κόσμο στον οποίο εμείς οι άνθρωποι επιβάλλουμε ένα νόημα. Ο Dilthey αρνήθηκε ότι βιώνουμε (experience) τον κόσμο σαν μια σειρά από γυμνά δεδομένα που καθεαυτά δεν έχουν αξία ή νόημα. Αντιθέτως, πίστευε ότι ο κόσμος μάς δίνεται μόνο ως μια εμπειρία που έχει ήδη νόημα (already meaningful experience). Από την παιδική μας ηλικία, κινούμαστε κατανοητικά (understandingly) μέσα στον κοινό κόσμο της ανθρώπινης εμπειρίας, στον οποίο το ανθρώπινο πνεύμα έχει αφήσει το δημιουργικό του αποτύπωμα. Είτε πρόκειται για την καλλιέργεια της φύσης, όπως αυτή εκδηλώνεται με τα σπίτια, τις πόλεις και τα χωράφια, είτε για τις ηθικές αξίες, όπως φανερώνονται στους οικογενειακούς κανόνες και τις νομικές προσταγές, η πραγματικότητα την οποία προσπαθούμε να κατανοήσουμε υπάρχει μόνο ως ο κόσμος της εμπειρίας της ζωής, όπως διαμορφώνεται από το ανθρώπινο πνεύμα. Συνεπώς, αν θέλουμε να αποκτήσουμε σωστή γνώση για τον κόσμο, όπως πραγματικά τον βιώνουμε, χρειαζόμαστε μια ανθρώπινη επιστήμη που ερμηνεύει (interprets) την εμπειρία της ζωής…
Μελετώντας τις εκφράσεις της ανθρώπινης ζωής ως τις εμπειρικές αποδείξεις του ανθρώπινου πνεύματος, ο ερμηνευτής είναι σε θέση να επαναβιώσει (re-experience) τη συλλογική σκοπιά (outlook) ενός περασμένου κόσμου, ακόμη κι αν αυτός ο κόσμος δεν είναι πια ο δικός του…. Σε αντίθεση με τον Schleiermacher, ο Dilthey προσπάθησε να εισέλθει όχι απλώς σε έναν ατομικό νου, αλλά στο συλλογικό ή «αντικειμενικό» πολιτιστικό πνεύμα μιας ιστορικής περιόδου. Τι άλλο μας προσφέρει αυτή η κοπιώδης ερμηνευτική διαδικασία; Κατανοώντας περασμένες κοινωνίες, αποκτούμε μια επίγνωση για την ανθρώπινη φύση και άρα για την αυτοκατανόησή μας, μια καλύτερη αίσθηση για το ποιοι είμαστε ως ανθρώπινα όντα.
Στον Dilthey άρεσε να λέει ότι μόνο η ιστορία μπορεί να μας πει τι είμαστε ως ανθρώπινα όντα. Με αυτή τη δήλωση, επιβεβαίωνε δύο σημαντικές ιδέες της ερμηνευτικής φιλοσοφίας. Πρώτον, η αυτοκατανόηση είναι δυνατή μόνο έμμεσα, μέσα από μια ερμηνευτική παράκαμψη που συνίσταται στο να ερμηνεύουμε τις εκφράσεις της ζωής άλλων. Ξέρουμε τι σημαίνει ανθρώπινο ον και πώς να αξιολογήσουμε τους εαυτούς μας μόνο μέσα από τη μελέτη άλλων ανθρώπων και πολιτισμών. Δεύτερον, η ερμηνευτική του Dilthey αποτελεί την πρώτη πραγματικά ιστορική στροφή στη συζήτησή μας για την ανθρώπινη γνώση. Στη σκέψη του Schleiermacher, συνδεόμασταν με τον νου άλλων ανθρώπων και το παρελθόν μέσα από το κοσμικό Πνεύμα. Αντιθέτως, στον Dilthey, οι παρελθούσες και οι σύγχρονες εμπειρίες της ζωής συνδέονται μέσα από το ρεύμα της ιστορίας στο οποίο όλοι μετέχουμε. Πίστευε ότι η κατανόηση άλλων αλλά και των εαυτών μας είναι δυνατή επειδή είμαστε όντα που έχουμε παραγάγει ιστορία και που γνωρίζουμε τον εαυτό μας μόνο μέσα από αυτή την ιστορία.
Αυτή η ιστορικότητα της ύπαρξής μας είναι τόσο η προϋπόθεση όσο και το όριο της αυτοκατανόησής μας. Μπορούμε τώρα να ξέρουμε τι είμαστε μελετώντας τις περασμένες εκφράσεις της εμπειρίας της ζωής σε κείμενα, μνημεία και πολιτιστικά αντικείμενα. Παρόλ’ αυτά, δεν θα βρούμε μέσα σε αυτά κανένα σταθερό πρότυπο του τι σημαίνει να είναι κανείς άνθρωπος. Το ποιοι είμαστε είναι ένα ανοιχτό ερώτημα για τις ανθρωπιστικές επιστήμες. Σύμφωνα με τον Dilthey, το σύνολο της ανθρώπινης φύσης μας είναι μόνο ιστορία. Ας πούμε, για παράδειγμα, ότι θέλουμε να υποστηρίξουμε την ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Δεν μπορούμε να ανασύρουμε την ιδέα της ανθρώπινης αξιοπρέπειας από κάποια άχρονη αποθήκη ιδεών και να την εξετάσουμε. Αντ’ αυτού, έχουμε πρόσβαση στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια μέσα από τη μακρά ιστορική εξέλιξη αυτής της ιδέας. Η γνώση αυτής της ιστορίας μάς δίνει μια πολύτιμη προοπτική προκειμένου να ενασχοληθούμε κριτικά με τις επιπτώσεις της γενετικής επιστήμης πάνω στην ανθρώπινη ταυτότητα, παραδείγματος χάρη. Η ιδέα, δηλαδή, είναι ότι δεν μελετάμε ιστορία (we don’t do history), ως εάν το παρελθόν να έμοιαζε με ένα απλό αντικείμενο που μπορούμε να μεταχειριστούμε. Για τον Dilthey, είμαστε ιστορία, στον βαθμό που η αυτοκατανόησή μας απαιτεί τη διαρκή ανάκτηση και οικειοποίηση της πολιτιστικής μας κληρονομιάς, τη διαμεσολάβηση παρελθόντος και παρόντος. Ο Dilthey είναι, λοιπόν, ένας από τους πρώτους στοχαστές της ερμηνευτικής παράδοσης που εξέφρασε την ιστορική φύση της ανθρώπινης συνείδησης».
Απόσπασμα από το βιβλίο Jens Zimmermann, Hermeneutics, a very short introduction, Oxford University Press, 2015, σελίδες 29-33. (μετάφραση: Γιάννης Κτενάς), Πηγή
* Δείτε περισσότερα στη Φιλοσοφική Εγκυκλοπαίδεια του Stanford: ‘Hermeneutics’
