Τα παρακάτω κείμενα που ανθολογούμε θα μας δώσουν αφορμές και προεκτάσεις για να ασκήσουμε το φιλοσοφικό μας στοχασμό για την ανάλυση της πραγματικότητας που βιώνουμε. Θα τα μελετήσουμε και θα τα αναλύσουμε, σε σχέση με όσα θα συζητήσουμε στο μάθημα της Φιλοσοφίας της Β Λυκείου και στον Όμιλο Φιλοσοφίας κατά την τρέχουσα περίοδο [Σχολικό έτος 2022 – 23].

Κείμενο 1ο | Γιουβάλ Νώε Χαράρι, Θα αλλάξει η τωρινή πανδημία τη στάση μας απέναντι στον θάνατο; Πηγή: www.lifo.gr

Για να κατανοήσετε το κείμενο, σκεφτείτε:

• Πώς κατασκευάζεται το νόημα στις νεωτερικές κοινωνίες – σε εποχές βίωσης οριακών καταστάσεων – σε σχέση με τον Ανθρωπισμό ως θεμελιώδες αίτημα των βασικών φιλοσοφικών συστημάτων του Διαφωτισμού. Η αντιμετώπιση της Πανδημίας με την οπτική των ιδεών του Διαφωτισμού: προστασία της ανθρώπινης ζωής με δύναμη της λογικής – επιστήμης, μέσα σε ένα ενεργητικό – δυναμικό πλαίσιο οργής και ελπίδας, σε αντίθεση με το μοιρολατρικό πρότυπο της παραίτησης των προ-νεωτερικών – Μεσαιωνικών κοινωνιών. Γιατροί και ερευνητές εμβολίων σημαντικότεροι από τους ιερείς και τις τελετουργίες σωτηρίας.
  

Κείμενο 2ο | Σάιμον Κρίτσλεϊ, Πώς η φιλοσοφία μάς μαθαίνει να νικάμε τον ιό. Πηγή: www.lifo.gr

Ερμηνευτικό σχόλιο:

• Η παρούσα πανδημία προκαλεί το βαθύ άγχος που βιώνει η ανθρώπινη ύπαρξη απέναντι στο θάνατο. Μπορεί, όμως, με την αξιοποίηση της φιλοσοφικής σκέψης των Μονταίν, Χάιντεγκερ και Πασκάλ, οι άνθρωποι φτάνοντας στην επίγνωση της θνητότητάς τους μπορούν πια να σκεφτούν πως η αδυναμία της θνητότητας μπορεί να τους οδηγήσει στην ορθή σκέψη που διαμορφώνει τελικά την ηθική στάση ζωής.

Κείμενο 3ο | Άλκης Γούναρης, Η φιλοσοφία ως θεραπεία: Ο Καντ στην εντατική, Πηγή: bookpress.gr

• Το σκληρό ηθικό δίλημμα των γιατρών για την επιλογή των ασθενών που θα ζήσουν ή θα πεθάνουν λόγω ανεπάρκειας κλινών εντατικής θεραπείας απορρέει από το αδιαπραγμάτευτο καθήκον τους να σώζουν αδιακρίτως, χωρίς επιλογές και εξαιρέσεις ασθενείς. Πρόκειται για την εφαρμογή της Καντιανής ηθικής ή αλλιώς, δεοντοκρατίας. Το καθήκον είναι αποτέλεσμα της λογικής και της συνειδητής αποδοχής κάποιων θεμελιωδών αρχών ως καθολικών νόμων. Η ιδέα της δικαιοσύνης, πάλι, και η έμπρακτη εφαρμογή της σχετίζεται με το καθήκον των κοινωνιών να διαμορφώνουν εκ των προτέρων (θεωρία δικαιοσύνης του κοινωνικού ή εξισωτικού φιλελευθερισμού του Τζον Ρώλς) συνθήκες ίσων ευκαιριών για όλους τους πολίτες τους χωρίς να επηρεάζονται από τους κοινωνικούς ρόλους που ασκεί ο καθένας. Ένα δίκαιο σύστημα υγείας είναι θεμελιώδες κοινωνικό αγαθό που επιβάλλεται να δίνει προτεραιότητα στις ευπαθείς – αδύναμες κοινωνικές ομάδες που δεν έχουν την οικονομική δύναμη να εξασφαλίζουν υγειονομική φροντίδα για τον εαυτό τους. Προστατεύοντας τη φυσική αξία της υγείας των ανθρώπων προστατεύονται και οι ηθικές και οι οικονομικές αξίες, αφού υπάρχουν άνθρωποι υγιείς και ζωντανοί για να τις υπηρετούν.(Θεωρία φιλοσόφου Νόρμαν Ντάνιελς). Η προστασία από της υγείας, όμως, συνδέεται και με την ατομική ευθύνη, αφού ο υπεύθυνος άνθρωπος – πολίτης, αυτοπεριοριζόμενος, έχει καθήκον -ιδιαίτερα σε καιρούς μεταδοτικής πανδημίας- να προλαμβάνει την υποβάθμιση της δικής του υγείας, όσο και των άλλων εκπληρώνοντας την Καντιανή κατηγορική προσταγή.

Κείμενο 4ο | Άλκης Γούναρης, Η φιλοσοφία ως θεραπεία: Η κοινωνία της πανούκλας, Πηγή: bookpress.gr

• Τα μέτρα που επιβάλλονται για τον περιορισμό της πανδημίας αντιπροσωπεύουν, κατά τον Μισέλ Φουκώ, την ουτοπία της τέλεια διοικούμενης πολιτείας, η οποία μπορεί να επιβάλει την πειθαρχία στους πολίτες της.Συνδέονται, ισχυρίζεται ο Φουκώ, με τη βαθύτερη τεχνική κάθε εξουσιαστικού μηχανισμού που επιδιώκει τον έλεγχο των πολιτών μέσω της επιτήρησης και της γενικευμένης «κοινωνικής καραντίνας» με πρόσχημα την υγεία. Η επιτήρηση συστηματοποιείται τον 18ο αι. από τον Τζέρεμυ Μπένθαμ με την πρότασή του για το «Πανόπτικον». Μια τέτοια μορφή πειθαρχημένης κοινωνίας, όμως, οδηγεί και σε μια, επιθυμητή από την εξουσία, τυποποιημένη ηθική συμπεριφορά του πειθαρχημένου ανθρώπου, ο οποίος δεν θα διστάσει να εκχωρήσει την ελευθερία και την ιδιωτικότητά του προκειμένου να προστατέψει την υγεία του από κάθε πανδημία. Η εύκολη, σήμερα, εκχώρηση των βιομετρικών μας δεδομένων, αφού έχει πια παγιωθεί ως απαραίτητη και επιβεβλημένη συνθήκη, ίσως οδηγήσει σε στην αποδοχή μορφών τεχνολογικού ολοκληρωτισμού και στην υπονόμευση της δημοκρατίας, επισημαίνει ο Χαράρι.